Co wolno Wojewodzie, czyli sprawa PMK i zgromadzeń rowerowych

Od kilku miesięcy w myśl interpretacji Biura Prawnego Urzędu Miasta Poznania w Poznaniu nie mogą odbywać się demonstracje rowerowe. W rozumieniu urzędników bowiem sposób poruszania się uczestników i uczestniczek zgromadzenia publicznego jest kluczowym kryterium decydującym o możliwości skorzystania z przysługującego nam, a gwarantowanego konstytucyjnie, prawa do publicznego wyrażania stanowiska. Co więcej - konstrukcja prawna, stosowana przez WSO UMP, polegająca na przyjęciu do wiadomości jedynie części zawiadomienia o zgromadzeniu tj. informacji o rozpoczęciu i zakończeniu demonstracji w jej części stacjonarnej, a wyłączeniu z zakresu stosowania ustawy o zgromadzeniach zasadniczej części polegającej na przejeździe rowerowym uniemożliwiała skorzystanie z przysługującego prawa do odwołania się od decyzji zakazującej organizacji zgromadzenia publicznego.

Wobec upartego i kurczowego trzymania się przez Wydział Spraw Obywatelskich UMP
dyskryminującej interpretacji przepisów ustawy o zgromadzeniach 25 września 2009 złożylismy pismo do Wojewody Wielkopolskiego, będącego organem odwoławczym w zakresie zgromadzeń publicznych (treść poniżej). Pismo zostało skierowane także do wiadomości do Rzecznika Praw Obywatelskich.

"21 września 2009 w Wydziale Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Poznania (WSO UMP) złożyłam zawiadomienie o organizowanym przeze mnie 25 września 2009 zgromadzeniu pn. Poznańska Masa Krytyczna. Zgromadzenie miało na celu wyrażenie stanowiska wobec polityki przestrzennej władz miasta Poznania. Zgodnie ze złożonym zawiadomieniem w zgromadzeniu przewidywano udział 200 osób. Zgromadzenie miało odbyć się w godz. 18.00-21.00. Zbiórka uczestników i uczestniczek zgromadzenia miała mieć miejsce na płycie Starego Rynku w godz. 18.00-18.30. Stamtąd trasą podaną w zawiadomieniu uczestnicy i uczestniczki zgromadzenia mieli udać się do Parku Sołackiego, gdzie o 21.00 zaplanowano zakończenie zgromadzenia.
W momencie przyjęcia pisma zawiadamiającego o planowanym na 25 września 2009 zgromadzeniu pracownica WSO UMP sporządziła protokół przesłuchania, w którym stwierdza, że poinformowała mnie, że WSO UMP z przedstawionego zawiadomienia rozpatrzy jedynie rozpoczęcie i zakończenie zgromadzenia. Ponadto pracownica WSO UMP poinformowała mnie, że w przypadku przejazdu ulicami miasta Poznania organizator powinien uzgodnić trasę z Zarządem Dróg Miejskich oraz z Sekcją Ruchu Drogowego Komendy Miejskiej Policji.
22 września 2009 odebrałam pismo z Wydziału Spraw Obywatelskich z informacją, że Prezydent Miasta Poznania przyjął do wiadomości jedynie część zgromadzenia na płycie Starego Rynku w godz. 18.00-18.30 oraz część zgromadzenia w Parku Sołackim przy ul. Wołyńskiej w godz. 20.15-21.00. Trasa przemieszczania się uczestników i uczestniczek zgromadzenia w interpretacji WSO UMP stanowi przejazd rowerowy i jako taki podlega przepisom ustawy Prawo u ruchu drogowym.
Zgodnie z art. 1 ustawy Prawo o zgromadzeniach (zwanej dalej Ustawą) każdy może korzystać z wolności pokojowego zgromadzania się, a zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 osób, zwołane z celu wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska. Ograniczenie wolności zgromadzania się na mocy art. 2 Ustawy podlega ograniczeniom przewidzianym jedynie przez ustawy, niezbędnym do ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób, a także ochrony Pomników Zagłady w rozumieniu ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady.
Zgodnie z art. 6 organem właściwym do przyjęcia zawiadomienia o zgromadzeniu organizowanym na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób, zwanym zgromadzeniem publicznym, jest organ gminy właściwy ze względu na miejsce zgromadzenia. Zawiadomienie powinno spełniać wymogi określone w art. 7 Ustawy. Organ gminy może zakazać zgromadzenia publicznego jedynie w sytuacji, gdy zgromadzenie spełnia warunki określone w art. 8 ustawy.
Poznańska Masa Krytyczna jest demonstracją pokojową odbywającą się w Poznaniu od ponad 5 lat. Biorący udział w Poznańskiej Masie Krytycznej rowerzyści i rowerzystki mają szansę wspólnego wyrażenia stanowiska, przede wszystkim wobec polityki transportowej i przestrzennej władz Miasta Poznania, mając nadzieję na wywarcie wpływu na decyzje dotyczące budowy infrastruktury rowerowej w Poznaniu i okolicach czy poprawy bezpieczeństwa drogowego osób poruszających się na rowerach, a co za tym idzie – warunków życia w mieście. Kluczową część zgromadzenia stanowi przejazd rowerzystów i rowerzystek ulicami Poznania. Wyrażenie stanowiska następuje zarówno słownie w części stacjonarnej zgromadzenia, jak i w trakcie przejazdu poprzez użycie takich rekwizytów jak gwizdki, trąbki czy dzwonki rowerowe. Poznańska Masa Krytyczna zabierała również głos w sprawie Tybetu, a w ostatnim zgromadzeniu, mającym miejsce 25 września 2009, uczestnicy i uczestniczki zgromadzenia wyrazili głos poparcia dla mieszkańców terenu objętego projektem miejscowego plan zagospodarowania przestrzennego "Sołacz" w Poznaniu (PU 824/09).
3 czerwca 2009 Biuro Prawne Urzędu Miasta Poznania (BP UMP) w opinii prawnej nr Pr.I.LJ.0540-284/09 przedstawiło interpretację zapisów art. 7 Ustawy. W myśl tej interpretacji jeżeli zgromadzenie przemieszczać będzie się w sposób inny niż pieszo, wówczas nie można mówić o zgromadzeniu, gdyż  zgodnie z art. 7 Ustawy w zawiadomieniu o planowanym zgromadzeniu organizator podaje trasę przejścia, a nie przejazdu. Zatem w interpretacji UMP ta część zgromadzenia, która zostaje pokonana w sposób inny niż pieszo, traktowana jest jako inna impreza w rozumieniu art. 65 ustawy Prawo o ruchu drogowym, a podana trasa przemieszczania się zgromadzenia podlega postępowaniu takiemu jak w przypadku korzystania z drogi w sposób szczególny.
W wyroku z 18 stycznia 2006 roku (sygn. Akt K21/05), który - wskazując na cechę zgromadzeń jako realizację „jednej z podstawowych, konstytucyjnych wolności jednostki i specyfiki tej formy udziału obywateli w życiu społecznym” - Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie orzekł, że na przeprowadzenie zgromadzenia organizowanego na podstawie przepisów ustawy Prawo o zgromadzeniach nie można wymagać uzyskania zezwolenia w trybie art. 65 ustawy Prawo o ruchu drogowym (PoRD).
Dotychczas składane przeze mnie zawiadomienia dotyczące organizowanego zgromadzenia pn. Poznańska Masa Krytyczna były przyjmowane przez WSO UMP w całości na podstawie przepisów Ustawy. Dopiero od czerwca 2009 powołując się na wspomnianą wcześniej opinię prawną nastąpiło ograniczenie możliwości korzystania z praw przysługujących na mocy zapisów art. 57 Konstytucji RP oraz Ustawy. Pragnę jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, że w sytuacji zmiany sposobu przemieszczania się zawiadomienie o zgromadzeniu zostało przyjęte przez WSO UMP w całości. Zatem w rozumieniu WSO UMP zgromadzenie pn. Poznańska Masa Krytyczna jako takie nie spełniało warunków określonych w art. 8 ustawy, które umożliwiły by zakazanie jego odbycia, tj. ze względu na jego cel lub odbycie nie sprzeciwiały się Ustawie lub ani nie naruszały przepisy ustaw karnych, jak również zgromadzenie nie mogło zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach.
16 czerwca 2009 zwróciłam się z prośbą o interwencję prawną do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w sprawie wydanej przez BP UMP interpretacji zapisów art. 7 Ustawy. W odpowiedzi z 31 lipca 2009 HFHR jednoznacznie stwierdza, że dokonana przez BP UMP interpretacja jest błędna, a wydarzenie organizowane przeze mnie należy traktować jako zgromadzenie ze względu na przyświecający mu cel, jakim jest chęć zabrania głosu w debacie publicznej dotyczącej problemów transportu w Poznaniu i okolicach. W opinii Fundacji użycie rowerów przez uczestniczki i uczestników zgromadzenia jako środka transportu jest środkiem wyrażenia określonego stanowiska wobec polityki transportowej miasta, a użyte rowery są rekwizytami, których użycia nie zabrania art. 3 ust. 2 Ustawy. W ocenie Fundacji literalne odczytywanie zapisów art. 7 Ustawy prowadzi do wypaczenia sensu wolności zgromadzeń, uniemożliwiając korzystania z wolności gwarantowanej przez art. 57 Konstytucji RP. Fundacja wskazuje jednocześnie, że analogiczne przejazdy są powszechnie traktowane jako zgromadzenia,a tryb ich organizowania podlega przepisom Ustawy."


W wyniku naszej interwencji uzyskaliśmy odpowiedź odnośnie poczynań Prezydenta Miasta Poznania, miłościwie nam panującego Ryszarda Grobelnego, oraz jego aparatu wykonawczego tj. Wydziału Spraw Obywatelskich UMP w zakresie ograniczenia możliwości korzystania z przysługującego nam prawa do organizowania zgromadzeń publicznych w zależności od stosowanego środka transportu.
W piśmie Wojewody Wielkopolskiego z 1 pażdziernika 2009 czytamy:
"organ I instancji rozpatrując zawiadomienie o planowanym zgromadzeniu w dniu 25 września 2009 r. powinien przeanalizować i rozstrzygnąć, czy przedmiotowe zawiadomienie spełnia przesłanki określone w ustawie o zgromadzeniach. W wypadku ich spełnienia winien on przyjąć do wiadomości całość zgłoszenia albo wydać decyzję zakazującą jego przeprowadzenia, od ktorej przysługiwałoby odwołanie do Wojewody Wielkopolskiego".

Mamy nadzieję, że pismo skierowane przez Wojewodę Wielkopolskiego do Prezydenta Miasta Poznania zakończy trwającą kilka miesięcy farsę.

Już dziś zapraszamy zatem na kolejną Poznańską Masę Krytyczną, jak zwykle od ponad 5 lat, w ostatni piatek miesiąca, spotykamy się na Starym Rynku o godz. 18.00. Odjazd - 18.30! Do zobaczenia!